مفهوم به معنی تشکیل صورت ذهنی انتزاعی از پدیده ها و مصادیق است. مفهوم بنیادی ترین عنصر هوش تحلیلی و پایه تحلیل و یادگیری است . مفهوم پردازی یکی از هفت عنصر اصلی تحلیل وبه معنی شناخت،درک انتزاعی و تشخیص اجزای تشکیل دهنده یک مفهوم است. در واقع مفهوم پردازی را می توان نوعی دسته بندی پدیده ها از طریق انتزاع ویژگیهای مشترک مصادیقی که به تصوّر می انجامد،فرض کرد (کاظمی حقیقی،۱۳۹۴).
نواستنباطی نیز نوعی مفهوم پردازی است که از تجربه نشات می گیرد ( همان).
اختلالات طیف اوتیسم ، گروهی از اختلالات تکاملی عصبی است که با نقص در برقراری ارتباط اجتماعی و رفتارهای تکراری و کلیشه ای همراه می باشد (وینگ[۱] ،۱۹۸۸) .شیوع این اختلال در تمام جهان روبه افزایش است .این اختلال در سال ۱۹۹۰، ۴ یا ۵ نفر از هر ۱۰۰۰۰ نفر در کشور امریکا ذکر شده بود امار جدید نشان می دهد که شیوع آن در سال۲۰۰۹ در امریکا ۱ در ۹۹ ، در انگلستان ۱ در ۶۶ (تورانا[۲] و همکاران،۲۰۱۰) و در ایران ۱ در ۶۸ تولد است (آخوند زاده ،۱۳۹۴).
[۳]،۲۰۱۰). فیشر[۴] و همکارانش ،۲۰۰۵، در مطالعه کودکان اوتیستیک به این نتیجه رسیدند که ایشان قادر به استفاده از راهنماییهای اجتماعی و محاورهای طبیعی برای فهم ذهن دیگران نیستند .گیلوت[۵] و همکارانش،۲۰۰۴، نیز دریافتند کودکان اوتیستیک در توصیف و شرح داستانها، از حالات عینی بیشتر از حالات انتزاعی و ذهنی استفاده میکنند .
از آنجایی که عواملی چون : تحریک حواس ،یکپارچگی حسی،تشویق تیزحسی،فراوانی و تنوع تدریجی افراد و مصادیق،بررسی و فهرست بندی همانندیها،بررسی و فهرست بندی ناهمانندیها،بررسی مقایسه ای دوفهرست و جمع بندی نهایی از ویژگیهای مشترک ؛همگی از مولفه های مهم در مفهوم پردازی هستند (کاظمی حقیقی،۱۳۹۴). بروز مشکل در هریک از این عوامل می تواند به بروز نقص در مفهوم پردازی گردد . همواره بروز مشکلات پردازش حسی به عنوان یکی از مشکلات شایع در مبتلایان به اختلالات طیف اوتیسم مطرح شده است. بطوریکه در پژوهشهای متعدد میزان آن ۴۲ تا ۶۸ درصد گزارش شده (تامک و دان[۶] ،۲۰۰۷). همچنین الگوی پردازش حسی در این کودکان با نقص عملکرد در تعامل با دیگران و نقص در عملکرد عاطفی و توجه ایشان ارتباط دارد .(گرین اسپن و وایدر[۷]،۱۹۹۷؛کیس اسمیت و براین[۸]،۱۹۹۹) . از آ نجایی که مفهوم پردازی پایه انگیزشی وعاطفی دارد(کاظمی حقیقی،۱۳۹۴). و مبتلایان به اختلالات طیف اوتیسم دارای نقص در عملکرد های عاطفی و هیجانی هستند (اندرسون[۹] و همکاران ،۲۰۰۷). به نظر می رسد اشکالاتی در مفهوم پردازی این افراد وجو داشته باشد. باید توجه داشت که پدیده های جهان اطراف ما بسیار متفاوتند اما با وجود این تفاوتها ذهن همواره در جست و جوی ایجاد نوعی یکپارچگی بین پدیده هاست.این یکپارچگی که امری انتزاعی می باشد ؛ برای درک صحیح از جهان امری ضروری است . بنابراین می توان گفت که هدف از مفهوم پردازی همین یکپارچگی است (کاظمی حقیقی،۱۳۹۴). و هرآنچه که به این امر کمک کند در شکل گیری صحیح مفاهیم برای کودکان اوتیستیک موثر و مفید است .در هر کودکی توان تصور کردن وجود دارد و این مهم نقطه آغازین مفهوم پردازی و تفکر است ( همان).
مطالعه سیمون بارون[۱۰]،۲۰۰۹ ،در مؤسسه تحقیقات اوتیسم در دانشگاه کمبریج، ضمن تاکید در اهمیت هیجان و وجود مشکلات هیجانی در این کودکان ، نشان داد که دیدن کارتون دربهبودی کودکان اوتیسم موثر بوده و دیدن تصاویر کارتونی به یادگیری هیجانات و در این کودکان کمک می کند .
در مطالعه ای که توسط برنت و جلما[۱۱]،۲۰۱۳ ،برروی مبتلایان به سندرم اسپرگر و دیگر اختلالت طیف اوتیسم و شبه اوتیسم و با شدت ابتلای خفیف تا شدید انجام شد . توانایی تشکیل یک مفهوم از پیش زمینه (مفهوم پردازی) و جابه جایی منعطف از یک مفهوم به مفهوم دیگر (مفهوم پردازی مجدد) بررسی گردید . دونوع تکلیف برای ایشان و با کمک جلوه های ویژه گرافیکی طراحی شد که بخشی از آنها شامل پویانمایی و بخشی دیگر بدون پویا نمایی بود ،تصاویر به صورت متوالی نمایش داده شدند و افراد بایستی اشیا نمایش داده شده را شناسایی می کردند. نتایج نشان داد که قابلیت مفهوم پردازی و مفهوم پردازی مجدد با تشدید علایم اختلال اوتیستیک و شبه اوتیسیک،دچار ضعف بیشتری می شود .همچنین مشخص شد که در تمام گروههای مورد مطالعه ، شناسایی تصاویر متحرک بهتر از تصاویر غیر متحرک بود .البته این “مزیت تصاویر متحرک” به صورت متفاوتی جلوه کرد . بدین صورت که در تکالیف مرتبط با مفهوم سازی مجدد برتری تصاویر متحرک نسبت به تکالیف ثابت بتدریج ، با تشدید علایم اختلال ، کاهش می یافت .در حالیکه در تکالیف مربوط به مفهوم پردازی که با کمک تصاویر ثابت ارایه می گردید این مزیت با وجود افزایش شدت علایم اختلال بدون تغییر و به صورت یکنواخت باقی ماند. امید است راهکارهای نوین بتواند در بهبود مبتلایان موثر واقع گردد.
منابع :
آخوند زاده ،شاهین (۱۳۹۴)همایش اوتیسم ، روزنامه ایران ،۱۲ ابان ۱۳۹۴ ، کد خبر: ۹۶۱۱۲
کاظمی حقیقی،ناصرالدین(۱۳۹۴)،آموزش و پرورش برای استعداد و تیز هوشی ،انتشارات تابان خرد ، صفحه ۱۳
کاظمی حقیقی (۱۳۹۴) مطالب مندرج در اموزش تعاملی و کانال تلگرام: https://telegram.me/DrKazemiHaghighi
Anderson S R. Jablonski AL, Thomeer M L. Madaus Knapp V. 2007. Self- help skill for people with autism: A systematic teaching approach. Bethesda MD: Woodbine
House .pp 47-9
Burnett, Hollie G., Jellema, Tjeerd .2013.Journal of Autism and Developmental Disorders,ERIC Number: EJ998737
Case-Smith J, Bryan T .1999.The effect of occupational therapy with sensory integration emphasis on preschool age children with autism. American Journal of Occupational
Therapy. ; ۵۳ (۵): ۴۸۹-۹۷
Fisher N, Happ F, Dunn J. 2005.The relationship between vocabulary, grammar, and false belief task performance in children with autistic spectrum disorders and children with moderate
learning difficulties. J Child Psychol Psychiatry ;46(4):409-19.
Gillot A, Furniss F, Walter A..2004.Theory of mind ability in children with specific language impairment. Child Lang Teach Ther; 20(1):1-11
Greenspan S, Wieder S. 1997.An integrated developmental approach to interventions for young children with severe difficulties in relating and communicating. Zero to Three. 17: 5-18
Jones, A., & Fredrickson, N. 2010. Multi-informant predictors of social inclusion for students with autism spectrum disorders attending mainstream school. Journal of Autism Developmental Disorders, 40(9): 1094-1103
Simon B,Cohen, Ofer G , and Emma A,.2009. Can emotion recognition be taught to children with autism spectrum conditions?, Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci.364(1535–۳۵۷۴:PMCID: PMC2781897
Tomchek SD, Dunn W.2007. Sensory processing in children with and without autism A comparative study using the short sensory profile. American Journal of Occupational
Therapy. , 61 (2): 190-200.
Winge, L. ۱۹۸۸ . The autistic continuum. In L. wing (Eds.), Aspects of autism: Biological research. London: Gaskell/Royal College of Psychiatrists
Torana H, Yasina MHM, Chiria F, Tahara MM. 2010.Monitoring Progress using the individual education plan for students with autism. Procedia-Social & Behavioral Sciences 7:701-6
[۱] Winge
[۲] Torana
[۳] Jones, A., & Fredrickson
[۴] Fisher
[۵] Gillot
[۶] Tomchek & Dunn
[۷] Greenspan & Wieder
[۸] Case-Smith J, Bryan T
[۹] Anderson
[۱۰] Simon baron
[۱۱] Burnett& Jellema
