نوروفیدبک و کاربرد آن در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی

نوروفیدبک نوع رویکرد توانبخشی و روشی بی خطر وبدون درد است که سعی در بهبود عملکرد مغز دارد.در واقع این روش بازخورد پاسخهای سلولهای عصبی به خود شخص به منظور آموزش وی در کنترل فعالیت الکتریکی مغزش بوده و عملکرد زیربنایی آن شامل تقویت عمل خودتنظیمی [۱] مورد نیاز فرد برای کارکرد مؤثر می باشد( اشتاینبرک [۲] وسیگفرید [۳] ۱۳۸۷)
هدف نوروفیدبک، بهنجارسازی پایداررفتار بدون وابستگی مداوم به داروها یا رفتار درمانی است. با این روش اشخاص یاد می گیرند به وسیله شرطی سازی عامل [۴]،الگوی امواج مغزی خود را تغییر دهند .(برنر [۵] و همکاران،۲۰۰۶) منظور از شرطی سازی کنشگر(یا عامل) فرایندی است که طی آن باارائه یک محرک خوشایند پس از رفتار مطلوب،موجبات افزایش رفتار مطلوب ایجاد می گردد و برمبنای دومفهوم تقویت وتقویت کننده بنا شده است.در این روش غیرتهاجمی ،گیرنده هایی که الکترود نامیده می شوند روی مناطق خاصی ازسطح سربیمار متصل می شوند واطلاعات سطح فعالیت مغزی فرد رابه صورت امواج مغزی نشان میدهند .(روزل[۶] ،۱۹۹۵) امواج مغزی خود را تغییر دهند .(ماسترپسکو [۷] و هیلی [۸] ۲۰۰۳، برنر [۹] وهمکاران،۲۰۰۶)
یکی ازروشهای اندازه گیری سطح فعالیت نوروفیزیولوژیک،ثبت امواج مغزی به وسیله الکتروانسفالوگرام است،امواج مغزی برحسب فرکانس به چهاردسته متفاوت تقسیم بندی می شود. این چهاردسته از بلندترین وآهسته ترین تا کوتاهترین وسریعترین به ترتیب عبارتندازدلتا [۱۰] ( یک تا سه هرتز ) ،تتا[۱۱] (چهار تا تا هفت هرتز )،آلفا[۱۲] (هشت تا سیزده هرتز )و[۱۳] بتا (چهارده تا سی هرتز ). اگر بخاهیم توضیح کلی در مورد امواج مغزی بدهیم باید بگوسسم که ب:امواج دلتا زمانی دیده میشودکه فرد درخواب عمیق است ؛ امواج تتا زمانی دیده میشود که فرد در حالت خواب نسبتاً سبک قرار دارد ؛ فعالیت امواج آلفا معمولاً زمانی به حداکثرمی رسد که فرد بیدار بوده و در حالت آرامش به سر برد و نهایتا امواج بتا با پردازش شناختی و تمرکز مرتبط بوده و در این هنگام به بیشترین مقدار خود می رسند (دموس[۱۴] ،۲۰۰۳)

اختلال نقص توجه –بیش فعالی[۱۵]
اختلال “نقص توجه – بیش فعالی” ، اختلالی عصبی –رشدی است که با وجود الگوی نسبتا پایدار نقص توجهی و یا تکانشگری و بیش فعالی به عنوان ویژگی های بسیار تکرارپذیر و شدیدتر از میزان قابل مشاهده در همتا های سن رشدی فرد مشخص گردیده و علائم حاضر با سطح رشدی و تکاملی فرد تناسب و همخوانی ندارد . (کورمیر[۱۶] ،۲۰۰۸) . کودکان مبتلا به ا ختلال نقص توجه – بیش فعالی مشکلات واضحی در توجه پایدار نشان می دهند، به ویژه زمانی که در تکالیف آموزشی درگیر می شوند. آنها در شروع تکلیف جدید مشکل دارند. به آسانی از اکثر تکالیفی که آغاز کرده اند منحرف می شوند و در برگشتن به یک تکلیف بعد از اینکه حواسشان پرت شده بود مشکل دارند. در کلاس درس این کودکان تمایل کمی برای تمرکز روی تکالیف تکراری ، راکد و کند دارند (هاگز،کوپر[۱۷]،۲۰۰۷) والدین و معلمان اغلب از طول دادن کارها ، فراموشکاری ، آشفتگی و عدم سازمان دهی ، گم کردن وسایل ، خیالپردازی ، عدم انجام تکالیف و یا کیفیت پایین آنها ، ناتوانی در انجام تکالیف هدفمند ، بهانه جویی و تعلُل ، بلند شدن از جا ، تعویض مکرر فعالیتها در مقایسه با سایرین ، حواس پرتی و عدم گوش کردن به حرف والدین و مربیان در این کودکان شکایت می کنند (فرمند ،۱۳۸۵) . شیوع این اختلال در کشور ما براساس مطالعه همه گیر شناسی که توسط خوشابی و همکارانش،۱۳۸۱، صورت گرفت ، در کودکان ۷ تا ۱۲ ساله بین ۳% تا ۶% بیان گردید .

کاربرد نورو فیدبک در ADHD
علائم بی توجهی می تواند مربوط به به وقفه و بروز اختلال در سیستم های توجهی گسترده ای باشد که در در مناطق مختلف مغزی واقع گردیده اند. مطالعات مختلفی بر روی عملکرد مغزی این کودکان انجام گردیده و مشخص شده است که اساس اختلالات مربوط به کمبود توجه در ایشان , وجود اختلال در عملکرد لوب پیشانی سمت راست مغز است.(باراباس و باراباس[۱۸] ،۱۹۹۶ ،هایند[۱۹] و همکاران، ۱۹۹۱ ،لو[۲۰] و همکاران ،۱۹۸۹ ،وولر[۲۱] و هیلمن ۱۹۸۸ ، مانلی[۲۲] و همکاران، ۲۰۰۲ ،لوبار[۲۳]، ۲۰۰۳)مطالعات مبتنی بر تصویربرداری مغزی[۲۴] کودکان مبتلا بهاختلال نقص توجه –بیش فعالیمشخص نمودند که کارپوس کالوزوم ، قطعات پیشانی ، هسته های قاعده ای و همچنین حجم کلی مغز بویژه مخچه در این افراد کوچکتر از افراد هنجار می باشد. اصولا هنگامیکه هر فرد با نوعی تکلیف توجهی مانندخواندن یک عبارت ،انجام یک محاسبه ساده و یاگوش دادن به یک داستان روبه رو می شود،فرکانس واندازه امواج مغزی وی دچار تغییراتی می شود . به طور مثال موج بتا درنواحی فرونتال مغز ، (بخصوص لوب فرونتال سمت راست )افزایش می یابد. اما درافراد مبتلابه اختلال نقص توجه- بیش فعالی این امواج به کندی به سمت امواج بافرکانس تتا و بدون هرگونه افزایش معنا دار در ناحیه فرونتال می رود.(باراباس و باراباس ،۱۹۹۶ ، ،لوبار ۲۰۰۳،لوبار، ۱۹۹۱ ،مان و همکاران ، ۱۹۹۲).لوبار ،۲۰۰۳، معتقد است که فعالیت آهسته امواج تتامشخصه اذهان آشفته،حواس پرتی وتفکر غیرمتمرکزاست واز آنجایی که در فعالیت امواج مغزی مبتلایان به اختلال نقص توجه –بیش فعالی ، امواج مغزی آهسته(تتا)بیشتر وفعالیت بتای کمتری وجود دارد .نوروفیدبک سعی دارد تابه مبتلایان آموزش دهد واکنشها یا امواج مغزی خود را نسبت به محرکها، عادی سازند وبه طور طبیعی واکنش نشان دهند (مان و همکاران ۱۹۹۲). تاکنون مطالعات متعددی نشان داده اندکه این روش درمانی در کاهش بیش فعالی،افزایش توجه و تمرکز،افزایش نمرات هوش بهر،رضایت والدین ازرفتار کودکان و بهبود شاخص های مربوط به توجه پایدار (که عمدتا ازطریق روشهای مختلف روانسنجی مثل آزمون ارزیابی عملکرد مستمر سنجیده می شوند) اثر بخشی دارد .(روستیر ولاواک [۲۵]،۱۹۹۵،لوبار وهمکاران ،۱۹۹۵،کایزر و اتمر[۲۶]،۲۰۰۰،تانسی[۲۷]،۱۹۹۳،تانسی،۱۹۹۱،کارمودی[۲۸] و همکاران ،۲۰۰۱،موناسترا و همکاران ،۲۰۰۲،فوکس[۲۹] وهمکاران ،۲۰۰۳،روستیر،۲۰۰۴،چو وهمکارن ،۲۰۰۴،ورنون[۳۰] و همکاران ،۲۰۰۳،برو[۳۱] و اکلند ،۲۰۰۲،تامسون[۳۲] و تامسون ،۱۹۹۸،تان و اشنایدر[۳۳] ،۱۹۹۷)در پایان باید متذکر شوم که نوروتراپی به روش نوروفیدبک نوعی درمان مکمل محسوب شده (نه جایگزین ) و بیشترین اثر بخشی را زمانی نشان خواهد داد که با رو شهای دیگر توانبخشی در یک دوره برنامه درمان همراه و همزمان گردد .به امید سلامت هرچه بیشتر فرزندان دلبندمان .حسین ربوبی .

منابع :
· اشتاینبرک،مارک و سیگفرید،اتمر ( ۱۳۸۷) نوروفیدبک: افقی تازه به درمان کم توجهی- بیش فعالی. ترجمه: رضارستمی وعلی نیلوفری،تهران،انتشارات تبلور.
· فرمند آ. سودمندی درمان ترکیبی: برنامه گروهی فرزند پروری مثبت و دارودرمانی ، بر علائم و شیوه های تربیتی کودکان ۱۲-۳ ساله مبتلا به اختلال نقص توجه/بیش فعالی در مقایسه با هر یک از این درمانها به تنهایی. دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی. گروه روان پزشکی;۱۳۸۵٫

Barabasz, A., & barabasz, M.(1996) Attention deficithyperactivitydisorder:Neurological andtreatment alternatives. Journal of Neurotherapy,1,
Berner, M. Schabus, T. Wienerroither, and W. Klimesch, C(2006) The Significance ofSigma Neurofeedback Trainingon Sleep Spindles and Aspects ofDeclarative Memory, Applied Psychophysiology and Biofeedback, Vol.31, No. 2, June 2006 (
Brue, A.W., & Oakland, T.D.(2002). Alternativetreatments for attention-deficit/hyperactivity disorder:Does evidence support their use? Alter Ther HealthMed., 8, 68-70
Carmody, D. P., Radvansik, D.C., Wadhwani, S., Sabo, M. J., &Vergara, L. (2001) EEG biofeedback trainingand attention –deficit/ hyperactivity disorder in anelementary school setting. Journal of Neurotherapy,4(3),5-27.
Cho, B.H., Kim, S., Shin, D.I., Lee, J.H., Lee, S.M.,Kim, I.Y., & Kim, S.I.(2004) Neurofeedback trainingwith virtual reality for attention and impulsiveness.Cyberpsychol. Behav. , 7, 519-526
Cormier E(2008). Attention Deficit/Hyperactivity Disorder: A Review and Update. Journal Of Peduatric Nursing basis2008; 23(5):345-357.
Demos, N. John (2005). Getting Started with Neurofeedback, W.W. Norton& Company, NewYork
Fuchs, T., Birbaumer, N., Lutzenberger, W.,Gruzelier, J.H., & Kaiser, J. (2003) Neurofeedbacktreatment for attention-deficit/hyperactinity disorderin children: A comparison with methylphenidate.Applied Psychophysiology and Biofeedback, 28, 1-12.
Hughes L, Cooper P(2007). Undrestanding and Supporting Children with ADHD : strategies for teachers, parents and other professionals. 1rd ed. London: SAGE Publications Company; 2007. P26-29.
Hynd, G.W., Hem, K.I., Voeller, K. & Marshal, R.M.(1991) Neurobiological basis of attention-deficithyperactivity disorder (ADHD). PsychologicalReview,20, 174-186.
Kaiser, D.A. &Othmer, S. (2000) Efect ofneurofeedback on variables of attention in a largemulti- center trial . Journal of Neurotherapy, 4(1),5-28
Lou, H.C., Henriksen, I., Bruhn, P., Bomer, H., &Nielsen, J. (1989) Striatal dysfunction in attentiondeficit and hyperkinetic disorder. Archives ofNeurology, 46, 28-52.
Lubar, J.F. (2003) Neurofeedback for the managementof attention deficit disorders.In M.S. Schwarts & F.Andrasik(eds).Biofeedback: A practitioners guide.NewYork:The GuilfordPress
Lubar,J.F. (1991) Discourse on the development ofEEG diagnostics and biofeedback treatment forattention-deficit/hyperactivity disorders. Biofeedbackand Self Regulation, 16, 201-225.
Lubar, J.F. , Swartwood, M.O., Swartwood, J.N., & ODonnell, P.H. (1995) Evaluation of the effectiveness ofEEG neurofeedback training for ADHD in a clinicalsetting as measured by changes in TOVA scores, behavioral ratings, and WISC-R performance.Biofeedback and Self Regulation,20,211-218.
Mann, C., Lubar. J., Zimmerman, A., Miller, C.,and r.Muenchen, R. (1992) Quantitative analysis of EEG in
boys with attention-deficit / hyperactivity disorder: A
controlled study with clinical implication. Pediatric
Neurology, 8, 30-36.
Manley, T., Ward, S., & Robertson, I. (2002) Therehabilitation ofattention. In P.J. Eslinger(ed).Neuropsychological intervention: Clinicalresearchand practice. New York: Guilford Press
Monastra, V. J., Monastra, D. M.,&George, S.(2002)The effects of stimulant therapy , EEG biofeedback,and parenting style on the primary symptoms ofattention –deficit / Hyperactivity disorder. AppliedPsychophysiology and Biofeedback, 27(4),231-249
Rozelle GR, Budzynski.TH. Neurotherapy for stroke rehabilitation. A single case Study. Biofeedback Set Regul,1995, 20(3):211-228.
Rositer, T., & La Vaque, T. J.(1995) A comparison ofEEG biofeedback and psychostimulants in treatingattention deficit/hyperactivity disorders. Journal ofNeurotherapy, 1, 48-59.
Rositer, T. (2004) The effectiveness of neurofeedbackand stimulant drugs in treating AD/HD:partII.Replication.Appl Psychophysiol Biofeedback, 29, 233-243.
Tansey , M. (1993) Ten – year srability of EEGbiofeedback results for a hyperactive boy who failedthe fourth grade perceptually impaired class. Biofeedback and Self-Regulation 18(1),3338, 112.
Tansey, M.A.(1991) Wechsler,s (WISC-R) changesfollowing treatment of learning disabilities via EEGbiofeedback training in a private setting. AustralianJournal of Psychology, 43, 147-153.
Thompson, L., & Thompson, M. (1998).Neurofeedback combined with training inmetacognitive strategies: Effectiveness in students withADD. Appl Psychophysiol Biofeedback, 23, 243-263.
Tan, G., & Schneider, S.C. (1997) Attention-deficithyperactivity disorder. Pharmacotherapy andbeyond.Postgrad. Med., 101, 201-204.
Vernon, D., Egner, T., Cooper, N., et al (2003) Theeffect of training distinct neurofeedback protocols onaspects of cognitive performance. InternationalJournal of Psychophysiology, 47, 75-85.
Voeller, K.K.S., & Heilman, K. (1988). Attentiondeficit disorder in children: A neglect syndrome?Neurology, 38, 806-808.

[۱]Self-regulation
[۲]Steinberg
[۳]Siegfried
[۴]Operant conditioning
[۵]Berner
[۶]Rozelle
[۷]Masterpasqua
[۸]Healey
[۹]Berner
[۱۰]Delta
[۱۱]Theta
[۱۲]Alpha
[۱۳]Beta
[۱۴]Demos
[۱۵]Attention Deficit Hyperactivity Disorder)ADHD)
[۱۶]Cormier
[۱۷]Hughes L, Cooper
[۱۸]Barabasz & barabasz
[۱۹]Hynd
[۲۰] Lou
[۲۱] Voeller
[۲۲]Manley
[۲۳]Lubar
[۲۴]MRI
[۲۵]Rositer & La Vaque
[۲۶]Kaiser & Othmer
[۲۷]Tansey
[۲۸]Carmody
[۲۹]Fuchs
[۳۰]Vernon
[۳۱]Brue
[۳۲]Thompson & Thompson
[۳۳]Tan & Schneider