مطابق تعریف WFOT،کاردرمانی رشته ای از گروههای پیرا پزشکی و در حیطه ی توانبخشی و سلامت می باشد که بر انجام فعالیت هدفمندتکیه می کند. عقیده بر این است که فعالیت هدفمند در ارتقاء وضعیت سلامتی و کیفیت زندگی فرد وجامعه تاثیر بسزایی دارد.واژه کاردرمانی معادل Occupational Therapy درانگلیسی و Ergo Therapie در فرانسوی است. سازمان بین المللی و نهاد نظارتی بر کیفیت آموزشی_ علمی_ بالینی آن” فدراسیون جهانی کاردرمانی World Federation of Occupational Therapists(WFOT)” نام دارد که اکثر کشورهای معتبر دارای این رشته نظیر جمهوری اسلامی ایران عضو این فدراسیون می باشند
از دیدگاه کاردرمانی ، اصل بر توانمندی ها و توانایی های موجود فرد و تکیه بر ارزش مداری و ارزش گذاری بر کارکرد های عملکردی فرد می باشد.
دیدگاه اصلی کاردرمانی بر اساس حفظ حرمت انسانی و توجه به توانایی های موجود افراد پس از بروز اختلال و معلولیت می باشد و در این زمینه با استفاده از روشهای نوین روانشناسی نظیر Model of Human Occupation و…. و استفاده از دانش مرتبط با Kinsiology ,Biomechanik, Activity Analysis , Neurology ,…. به ارائه فعالیتهای قابل انجام و همراه با موفقیت و متناسب ولذتبخش به فرد میپردازد تا با ایجاد ارزشمندی و ارزشمداری در شخص و سپس در جامعه بتواند زمینه و بستر یکپارچگی اجتماعی فرد معلول را با جامعه فراهم آورد.
کاردرمانگران بر اساس دانش مبتنی بر روان شناسی نوین و همچنین علوم پزشکی و تجزیه و تحلیل فعالیت های هدفمند به کارکردهای بالینی در کلیه حیطه های توانبخشی به فعالیت و اقدامات بالینی می پردازند.
این حیطه ها عبارتند از :
کاردرمانگران با تاٌکید ویژه بر تسهیل عملکردهای روانی_عاطفی بیمار و خانواده و افراد مرتبط با فرد معلول و ایجاد انگیزه و توان جهت توجه بر کار آمدی فرد و ارائه و انجام فعالیت های هدفمند متناسب و مرتبط با حوزه ی اجتماعی،شغلی،زندگی روزمره ی فرد نقش مهمی در بالا بردن سطح کیفیت زندگی فرد داشته و موجبات بازگشت مجدد و یکپارچه شدن فرد و خانواده مبتلا به ضایعه با جامعه را فراهم می آورند.
کاردرمانی در ایران :
رشته کاردرمانی در ایران با حضور کاردرمانگرانی از کشورهای دانمارک و هلند از سوی سازمان بهداشت جهانی به صورت تربیت تکنسین های کاردرمانی در بیمارستان شفا یحیائیان تهران در سال ۱۹۶۲ تاسیس شد و پس از آن برنامه کارشناسی این رشته مصوب شد و دانشکده رفاه اجتماعی (دانشگاه علوم پزشکی ایران) دانشجوی کارشناسی تربیت نمود.
نیاز روز افزون به کاردرمانگران باعث شد تا دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی از سال ۱۹۸۷ و دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی از سال ۱۹۹۱ مقطع کارشناسی کاردرمانی تاسیس نموده و با همان corriculume واحد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دانشجوی کاردرمانی بپذیرند. تاکنون حدود ۲۲۰۰ کاردرمانگر از این سه دانشگاه فارغ التحصیل شده اند.
دانش آموزان مقطع متوسطه پس از اخذ دیپلم در رشته های علوم تجربی و ریاضی در آزمون کنکور سراسری مجاز به انتخاب رشتهٌ کاردرمانی خواهند بود. بدیهی است شرایط پذیرش نظیر ظرفیت،جنسیت،رتبه ی علمی در این رشته نیز تحت نظر وزارت بهداشت و آموزش پزشکی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
دانش آموزان پس از موفقیت در آزمون کنکور سراسری و کسب کسوت دانشجویی بصورت ناپیوسته در سه مقطع کارشناسی،کارشناسی ارشدو دکترای تخصصی قادر به ادامه رشته خواهند بود.
بدیهی است کلیه دانشگاههای دولتی سراسر کشور کاملاً تحت قوانین و پروتکل های درسی واحد و یکسانی می باشند.
واحدهای تخصصی تدریسی رشته کاردرمانی شامل موارد زیر می باشد:
هم اکنون دانشگاههای علوم پزشکی کشور در هر سه مقطع زیر در رشته کاردرمانی دانشجو می پذیرند:
در ۳۰ سپتامبر ۲۰۰۳ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مجوز تاسیس مطب های کاردرمانی را صادر کرد که این روز از سوی انجمن کاردرمانی ایران، روز کاردرمانی در ایران معرفی شد.البته روز بیست وهفتم اکتبر به عنوان روز جهانی کاردرمانی در سراسر کشورهای عضو “فدراسیون جهانی کاردرمانی ” گرامی داشته می شود.
فارغ التحصیلان کاردرمانی می توانند پس از ۵ سال تجربه کار بالینی و رعایت آئین نامه مربوط به دفاتر کار، مطب تاسیس نمایند. دانشجویان کاردرمانی پس از فارغ التحصیلی بلافاصله می توانند مشغول بکار شوند زیرا قبل از فارغ التحصیلی باید امتحان final را در دانشگاه محل تحصیل خود بگذرانند.
کاردرمانگران ابتدا در بیمارستان های دولتی مشغول بکار بودند ولی در حال حاضر بخش های کاردرمانی در بیمارستان های general یا تخصصی در بخش های ارتوپدی، نورولوژی، روماتولوژی، روانپزشکی، مراکز روزانه روانپزشکی، مراکز بازتوانی معتادین، مراکز توانبخشی کودکان، مراکز نگهداری معلولین وسالمندان، مدارس استثنایی، مراکز جامع توانبخشی، مراکز حرفه آموزی و توانبخشی حرفه ای تاسیس شده اند.
کاردرمانی در دانشگاههای ایران:
از آنجا که در سال گذشته برنامه بازنگری Corriculume کاردرمانی به دستور وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی پس از پژوهش وسیع از کاردرمانگران، اساتید دانشگاه، مراجعین و دانشجویان سال آخر کاردرمانی و با توجه به حداقل استاندارد WFOT (2002 )و Corriculume دانشگاههای آمریکا و استرالیا و کانادا و نیوزیلند و انگلستان و هلند توسط گروهی از اساتید کاردرمانی با مشارکت هر سه دانشگاه انجام شد گزارش زیر براحتی مقایسه Corrical قبلی و جدید را نشان می دهد. به هر حال به نظر می رسد گرچه با تغییرات اعمال شده به استاندارد جهانی نزدیک تر شدیم ولی برنامه قبلی نیز با حداقل استاندارد فاصله ای نداشت. Corriculume کاردرمانی هر ۷ سال مورد بازنگری قرار می گیرد.
بررسی برنامه کاردرمانی نشان داد که ۵۵/۲۳ % دروس مربوط به Biomedicine Body structures and functions بودند که به ۱۹% کاهش خواهد یافت تا بتوان به دروس تخصصی کاردرمانی اضافه نمود.
درصد مذکور شامل ساعات عملی تدریس و کارورزی دانشجویان در حیطه فوق هم می گردد.
۵/۵۹% دروس مربوط به occupational theropy occupation بودند که به ۹/۶۴% افزایش خواهد یافت که شامل ساعات تدریس عملی و fieldwork هم می گردد.
۳/۹% دروس مربوط به Human and social environment, وsocial perspective of health بودند که به ۶/۱۰% افزایش خواهدیافت.
با توجه به موارد فوق در هر سه زمینه ذکر شده در حد حداقل استاندارد WFOT خواهیم بود، Fieldwork training شامل ۱۴۲۸ ساعت آموزشی بالینی است که بصورت Face to face با نظارت close کارشناسان ارشد کادرمانی هر دانشگاه یا همکاران آنها در کلینیک های کاردرمانی در بخش های جسمانی کودکان، ذهنی – روانی کودکان، جسمانی بزرگسالان (ارتوپدی)، جسمانی بزرگسالان (نورولوژی)، روانی بزرگسالان، توانبخشی حرفه ای و نابینایان اجرا می شود. دانشجویان در سال دوم تحصیل ۱۳۶ ساعت fieldwork training را بصورت on – site supervision کارشناسان کاردرمانی در بخش های مختلف و تهیه گزارش و فایل های مربوطه می گذارنند و از سال سوم وارد کلینیک های کاردرمانی شده و بصورت فوق الذکر آموزش می بینند.
در برنامه جدید ۱۲۲۴ ساعت fieldwork training در نظر گرفته شده که ۱۰۲ ساعت آن بصورت کارآموزی مستقل با supervision اساتید در نظر گرفته شده تا دانشجو برای کار مستقل در عرصه خدمات توانبخشی آماده تر باشد. ساعات کارورزی fieldwork training، بیشتر از حداقل استاندارد WFکاردرمانی است زیرا دانشجویان بلافاصله پس از فارغ التحصیلی باید بطور مستقل مشغول بکار شوند.
با توجه به کمبود دروس مربوط به روش تحقیق:
Eridence based practice, ethics, counceling, groupwork, sociology, life long learning در برنامه قدیمی در برنامه جدید درس های زیر اضافه شده و یا سرفصل آنها اصلاح شده است.
با توجه به مشکلات کلان کشور از نظر مناسب سازی محیط برای افراد کم توان و تهیه وسایل کمکی لازم است کاردرمانگران با روش های ساده شناخت و رفع موانع محیطی آشنا باشند. لذا درس بیماریهای ناشی از کار به توانبخشی حرفه ای و ارگونومی تغییر نام داد و محتوای آن هم اصلاح شد. موارد مربوط به موانع محیطی به محتوای درس وسایل کمکی و اعضاء مصنوعی اضافه شد.
از نظر Educational facilities and resources از آنجا که هر ۳ دانشگاهی که کاردرمانی تربیت می کنند از دانشگاههای طراز اول و بزرگ کشور هستند و در زمینه علوم پزشکی در جهان هم توانمند می باشند امکانات گروههای کاردرمانی هم با حداقل استاندارد فدراسیون جهانی کاردرمانی همخوانی دارد. به ازای هر ۱۳ دانشجو یک استاد کاردرمانی وجود دارد که جملگی در مقطع دکترای تخصصی و کارشناسان ارشد نخبه و باتجربه هستند. در هر دانشکده اتاقی برای مدیرگروه و منشی وجود دارد. اتاق استادان برای همه اساتید در نظر گرفته شده و هر ۲ نفر از اعضاء هیات علمی دپارتمان کاردرمانی یک اتاق مستقل دارند. هر دانشکده یک کتابخانه مرکزی دارد و هردپارتمان کاردرمانی کتابخانه ای مجزا دارد که جدیدترین textbook ها و مجلات تخصصی نظیر AJOT &BJOTهم درآن دیده می شود. هر دانشکده سایت کامپیوتر مجهز به امکان دسترسی به اینترنت دارد که دانشجویان و اساتید به راحتی از آن استفاده می نمایند علاوه بر آن در کتابخانه دانشکده ها هم امکان دسترسی به کامپیوتر و اینترنت وجود دارد. هردپارتمان کاردرمانی هم مجهز به کامپیوتر است. کلاس های درسی با فضای کافی و مجهز به امکانات سمعی – بصری مثل ویدئو پروژکتور، overhead و اسلاید و تلویزیون هستند. سالن آمفی تئاتر و اجتماعات برای برگزاری سمینارها و کارگاهها هم وجود دارد. در هردپارتمان کاردرمانی کارگاه فعالیت های خلاق و هنرهای دستی. کارگاه ADL، کارگاه فنی حرفه ای و کارگاه ساخت اسپیلینت و اندام مصنوعی وجود دارد.
در هر دانشکده مرکز تحقیقات علوم توانبخشی هم وجود دارد که گروههای کاردرمانی،فیزیوتراپی ، گفتار درمانی، شنوایی شناسی و بینایی سنجی بطور مشترک از آن استفاده می کنند و به کمک متخصصین طراز اول طب فیزیکی و توانبخشی،کاردرمانی ، فیزیوتراپی، ارتوپدی، علوم اعصاب، روانپزشکی، نورولوژی و …… اداره می شود و نتایج کارهای پژوهشی آنها در مجلات داخلی و خارجی به چاپ می رسند.
از نظر educators: در حیطه علوم پایه از اساتید متخصص و فوق تخصص در حیطه های پزشکی استفاده می شود و دروس تخصصی کاردرمانی را اساتید دکترای تخصصی و کارشناسی ارشد با ۲۵-۴ سال سابقه کار بالینی و تدریس بعهده دارند. برای fieldwork training هم از کارشناسان ارشد مراکز توانبخشی و درمانی که سابقه کاربالینی و آموزش دارند استفاده می شود.
در برخی استانها کاردرمانگران هسته فعالیت هایC.B.R ((Community based rehabilitation هستند.
انجمن کاردرمانی ایران:
انجمن کاردرمانی در سال ۱۹۹۴ تاسیس شد و در حال حاضر ۳۰۰ عضو فعال دارد. و هر ساله کنگره کاردرمانی ایران را با همکاری دانشگاهها و مراکز آموزشی و علمی کشور برگزار می کند. منشور اخلاقی کاردرمانی در سال۲۰۰۴ تصویب و ابلاغ شد و انجمن کاردرمانی ناظر بر اجرای آن از سوی کاردرمانگران کشور است.
در طی سالهای اخیر ،همکاران کاردرمانی در هر چهار سال در طی جلسات مشترک انتخاباتی را برگزار نموده اند و تا سال ۱۳۸۷ انجمن کاردرمانی با مجوز مکتسبه از وزارت کشور به عنوان متولی و حامی کاردرمانگران کارایی بسیار شایسته و بایسته ای در خور تجلیل و تقدیر داشته است و از آغاز تا کنون افراد پیشکسوت منتخبی نظیر سرکارخانم کاتبی ،دکتر سید علی حسینی ، دکتر مهدی رصافیانی ، سرکارخانم نجفی ، سرکارخانم شفارودی، سرکارخانم اقلیدی ،سرکارخانم زینعلی ،آقای پاینده فر ،آقای ماندنی ، آقای رضایی ، آقای معینی فر ، آقای شکری ، آقای جلیلی ، آقای غلامی ، آقای جعفری حضور فعال و خستگی ناپذیری داشته اند به گونه ای که در پرتو تلاشهای این بزرگواران امتیاز کسب مجوز مطب و دفتر کار کاردرمانگران به صورت مستقل ،عضویت در نظام پزشکی و بهره مندی از مزایای مکتسبه ، عضویت در فدراسیون جهانی کاردرمانی WFOT حاصل گردید و هم اکنون دپارتمان های کاردرمانی دانشگاههای علوم پزشکی ایران ، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی ازجانب این مرجع جهانی مورد تائید قرار گرفته اند و این امر موجب گشته است تا مدارک دانشگاهی فارغ التحصیلان دانشگاههای فوق الذکر در کلیه کشورهای عضو WFOT معتبر باشد .
