نگاهی به ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻣﻐﺰ سه‌ گانه

نویسنده :دکتر حسین ربوبی

ﭘﺎول ﻣﮑﻠﯿﻦ، به نقل از گری ۲۰۰۷،بیان کرد که در عمل ﺟﻤﺠﻤﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﯾﮏ ﻣﻐﺰ را در خود ﻧﮕﺎه نمی‌دارد، ﺑﻠﮑﻪ درﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﺳﻪ ﻣﻐﺰ اﺳﺖ و ﻫﺮﯾﮏ از آن‌ها ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﻻﯾﻪ و ﻗﺸﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ بر روی ﻻﯾﻪ قدیمی‌تر ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ وی آن‌ها را »سه‌گانگی« ﯾﺎ “ﺗﺜﻠﯿﺚ” ﻣﻐﺰ می‌خواند (ﮔﺮی[۱]،۲۰۰۷ ) .

بر اساس نظریه مغز سه گانه و از دﯾﺪﮔﺎه ﺗﮑﺎﻣﻠﯽ، ﻻﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻐﺰ ﻧﺌﻮﮐﻮرﺗﮑﺲ را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺟﺪﯾﺪ ؛ لیمبیک ﯾﻌﻨﯽ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮآن را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻧﯿﺎی ﻗﺪﯾﻢ  و ﻻﯾﻪ ﺳﻮم ﯾﻌﻨﯽ ﮐﻬﻦ ﺗﺮﯾﻦ را ﺑﻪ ﻣﻐﺰ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ می‌دهند. ﻫﺮﮐﺪام از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻐﺰ، ﺑﻪ دوﺗﺎی دﯾﮕﺮ اﺗﺼﺎل یافته‌اند وﻟﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می‌رسد ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺪام ﺑﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮدش  به‌طور ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ظرفیت‌های ﺟﺪا و مشخص ﻋﻤﻞ می‌کند. اﯾﻦ ﻓﺮﺿﯿﻪ دارای ﻧﻔﻮذ و ﻗﺪرت ﻓﺮاواﻧﯽ اﺳﺖ و افراد را ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ درﺑﺎره ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺎرﮐﺮد ﻣﻐﺰ کرده است. ﭘﯿﺶ از اﯾﻦ ﻓﺮض می‌شده ﮐﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻣﻐﺰ ﯾﻌﻨﯽ ﻻﯾﻪ ﯾﺎ ﻗﺸﺮ ﺟﺪﯾﺪ، ﺑﻪ لایه‌های پایین‌تر ﺣﺎﮐﻢ و ﭼﯿﺮه اﺳﺖ. وﻟﯽ ﻣکلین ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ اﯾﻦ  ﯾﮏ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﻠﯽنبوده و آن لایه‌ای ﮐﻪ پایین‌تر اﺳﺖ و ﺣﮑﻢ ﺑﻪ ﻫﯿﺠﺎﻧﺎت و اﺣﺴﺎﺳﺎت می‌دهد، می‌تواند کارکردهای ﻣﻐﺰ را در دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ و آن‌ها را ﮐﻨﺘﺮل کند.

 ﻣﻐﺰ ﺧﺰﻧﺪه

ﻣﻐﺰ ﺧﺰﻧﺪه یا ﻣﻐﺰ ﮐﻬﻦ اوﻟﯿﻪ ،  درﺑﺮﮔﯿﺮﻧﺪه ﻣﻐﺰ ﮐﻬﻦ اوﻟﯿﻪ و ﻣﺨﭽﻪ اﺳﺖ و  قدیمی ترین قسمت  ﻣﻐﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آن ﺷﺎﻣﻞ: ﻃﻨﺎب ﻧﺨﺎﻋﯽ، ﭘﻞ، ﻣﺨﭽﻪ و ﻣﻐﺰﻣﯿﺎﻧﯽ اﺳﺖ. ﺷﮑﻞ آن ﮐﺮوی و زرد رﻧﮓ ﭘﺮﯾﺪه اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﭘﯿﺎز ﺑﻮﯾﺎﯾﯽ اﺳﺖ. در ﺟﺎﻧﻮراﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﺰﻧﺪﮔﺎن، ﺗﻨﻪ ﻣﻐﺰ و ﻣﺨﭽﻪ این قسمت حکم‌فرما اﺳﺖ . اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻐﺰ، ماهیچه‌ها و ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﻋﻀﻼﻧﯽ و ﺗﻌﺎدل و کارکردهای خودکار ﻣﺎﻧﻨﺪ، ﻧﻔﺲ ﮐﺸﯿﺪن و ﺿﺮﺑﺎن ﻗﻠﺐ را ﮐﻨﺘﺮل می‌کند . اﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻐﺰ ﺣﺘﯽ در ﺧﻮاب ﻋﻤﯿﻖ ﻧﯿﺰ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ.

 ﻣﻐﺰ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران دﻧﯿﺎی ﻗﺪﯾﻢ یا ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﯿﻤﺒﯿﮏ

ﻣﻐﺰ ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران قدیمی‌تر در ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﯿﻤﺒﯿﮏ ﻗﺮار دارد و ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﺣﺴﺎﺳﺎت، ﻏﺮﯾﺰه، ﻫﻮش ﻃﺒﯿﻌﯽ ﺟﺎﻧﻮری، ﺗﻐﺬﯾﻪ، اﺣﺴﺎس و رﻓﺘﺎرﻫﺎی ﺟﻨﺴﯽ اﺳﺖ. آن‌گونه ﮐﻪ ﻣﮑﻠﯿﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد، هر چیز ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺣﺴﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺖ ﯾﺎ ﺳﺎزﮔﺎر و دﻟﭙﺬﯾﺮ و ﯾﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر و ﻧﺎﮔﻮار اﺳﺖ.

ﺑﻘﺎء ﺟﺎﻧﻮر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺟﺘﻨﺎب و دوری ﮐﺮدن از درد و ﺗﮑﺮار ﻟﺬت اﺳﺖ. ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ از ﻣﻐﺰ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻔﯿﻒ اﻟﮑﺘﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاﻧﮕﯿﺨﺘﻪ ﺷﻮد اﺣﺴﺎﺳﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﭼﻮن ﻟﺬت، ﺧﺸﻢ، شادی، و درد ﺣﺎﺻﻞ می‌شود. ﻣﻐﺰ ﻣﯿﺎﻧﯽ ﺷﺎﻣﻞ، ﻫﯿﭙﻮﺗﺎﻻﻣﻮس، ﻫﯿﭙﻮﮐﺎﻣﭙﻮس و آﻣﯿﮕﺪال هست  ﻋﻤﻠﮑﺮدﻫﺎی ﻣﻐﺰ صد درصد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻟﯿﻤﺒﯿﮏ و ﯾﺎ صد درصد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻻﯾﻪ قشری  ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ آمیزه‌ای از ﻫﺮ دوی آن‌هاست( ﮔﺮی ،۲۰۰۷).

مغز پستانداران ﺟﺪﯾﺪ یا قشر ﺟﺪﯾﺪ  

مغز عقلانی و ﺧﺮدﮔﺮای ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﺟﺪﯾﺪ، بیشتر ﻧﯿﻢ ﮐﺮه ﻣﻐﺰ را  درﺑﺮ دارد. ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ مشخصه‌ای ﮐﻪ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی اﻧﺴﺎن را از ﺟﺎﻧﻮران ازﻧﻈﺮ ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ می‌سازد ﻻﯾﻪ کرتکس اﺳﺖ. ﻣﮑﻠﯿﻦ ﺑﻪ ﻻﯾﻪ کرتکس ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺎدر اﺧﺘﺮاع و ﭘﺪر ﺗﺠﺮﯾﺪی اﻧﺪﯾﺸﻪ می‌دهد. در اﻧﺴﺎن ﻻﯾﻪ کرتکس دوﺳﻮم ﺟﺮم ﺗﻮده ﻣﻐﺰ را ﺗﺸﮑﯿل ﻤﯽ دﻫﺪ. باوجودیکه ﺗﻤﺎم ﺟﺎﻧﻮران دارای ﻻﯾﻪ ﻧﺌﻮﮐﻮرﺗﮑﺲ می‌باشند وﻟﯽ در آن‌ها این قسمت نسبتاً ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ؛ کرتکس ﺑﻪ دوﻧﯿﻢ ﮐﺮه راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺗﻘﺴﯿﻢ می‌شود ﮐﻪ ﺑﻪ مغز چپ و راﺳﺖ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ. ﻧﯿﻤﻪ ﭼﭗ کرتکس، ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﺪن را ﮐﻨﺘﺮل می‌کند و ﻧﯿﻤﻪ راﺳﺖ کرتکس، ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺪن را. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻐﺰ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ وﯾﮋﮔﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﮐﺎرﻫﺎی ﺗﺠﺮﯾﺪی ﻣﻮﺳﯿﻘﯽ و ﻫﻨﺮی اﺳﺖ درحالی‌که  وﯾﮋﮔﯽ ﻣﻐﺰ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﯿﺸﺘﺮ در ﻧﻄﻖ و زﺑﺎن اﺳﺖ (ﮔﺮی،۲۰۰۷ ).

[۱] Gray