در فصل زمستان با شیوع سرماخوردگی و احتقان بینی و تنگی نفس خیلی‌ها به فکر خرید دستگاه بخور می‌افتند.شاید این سوال برای شما هم مطرح شده باشد که آیا دستگاه های بخور برای سلامتی مفیدند؟ آیا می‌توان از دستگاه بخور برای درمان استفاده کرد ؟ اصلا بخور دادن فایده‌ای هم دارد؟ برای پاسخ به این سوال سعی کردم از مطالب مستندی که توسط اساتید دانشگاههای علوم پزشکی مطرح شده بود استفاده نمایم ،تا شاید جواب به این سوالات تسهیل شود .ابتدا به مطالبی پیرامون رطوبت هوا می پردازیم :
رطوبت هوا
رطوبت به میزان بخار آب موجود در هوا گفته می شود . رطوبت نسبی داخل منزل اگر به ۴۵ درصد برسد کاملا ایده‌آل است، اما در صورتی که این میزان کمتر از ۳۰ درصد باشد، خیلی خشک محسوب می شود.از طرفی رطوبت نسبی هرگز نباید از ۵۰ درصد تجاوز کند. برای اندازه گیری رطوبت داخل خانه می توان سه قطعه قالب یخ کوچک را داخل یک لیوان قرار داد و به آن آب اضافه کرد. بعد از سه دقیقه اگر رطوبت روی سطح خارجی لیوان شکل نگرفت، یعنی هوای داخل خانه خیلی خشک است و باید مرطوب شود. اضافه کردن سه تا چهار لیتر آب در هوا، رطوبت نسبی یک خانه ی صد متری را با فرض ثابت بودن دما، از ۵ درصد به ۶۰ درصد افزایش می دهد.
اثرات مفید رطوبت هوا بر بیماریها ونظر متخصصین
برای جلوگیری از انتشار ویروس‌ها و میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا خصوصا در فصولی که عمدتا در هوا گرد و غبار پراکنده است، به اثرات مفید رطوبت هواتوجه می‌شود و زمانی که فرد نیاز به مرطوب کردن راه هوایی دارد یا دچار چسبندگی راه هوایی شده و یا در دفع خلط با مشکل مواجهه است استفاده از بخور، کمک‌کننده است.دکتر محمدرضا فدایی، فوق تخصص بیماری ریه و عضو هیات علمی دانشگاه شیراز معتقد است:” استفاده از بخور بروز سرماخوردگی، حملات سردردهای سینوسی، آلرژی، آسمو بیماری های تنفسی را کاهش می دهد و اگر از دستگاه های بخور به طور صحیح استفاده شوند، می توان از خشکی پوست بدن و پوشش مخاط بینی و گلو جلوگیری کرد ” . دکتر سید عباس صفوی نائینی، متخصص گوش و حلق و بینی و استاد دانشگاه شهید بهشتی معتقد است :”دردرمان سینوزیت ، بخور گرم و مرطوب بسیار مفید است. وموجب می شود ترشحات، نرم شده و از سینوس راحت تر خارج شوند و علائم سینوزیت برطرف شود.” (هوای سرد و خشک موجب می شود مژه‌های سینوس از کار بیفتند و نتوانند مواد داخل سینوس را تخلیه کنند و موجب سینوزیت شوند. با بخور دادن این مژه‌ها دوباره فعال می شوند.)همچنین بخور آب برای رفع خشکی پوست خوب است و فرد را شاداب‌تر می‌کند به گفته دکتر غلامحسین غفارپور،متخصص پوست و مو و مدیر گروه دانشگاه علوم پزشکی تهران “خانواده‌هایی که زمینه حساسیت و آلرژی دارند و در فصل‌های خاص سوزش، آبریزش ، یا خارش چشم و یا خارش پوست، کهیر یا دیگر علامت‌های آلرژیک مانند علایم آسم دارند. می‌توانند با استفاده از بخار آب، هوای مطبوع‌تری را در فصل سرد داشته باشند”.دکترحسین طباطبایی ،متخصص پوست ،استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است:”درمورد کودکانی که دچار اگزمای اتوپیک هستند، بهتر است از دستگاه های بخوردهنده ای که فضای اتاق خواب کودک را مرطوب می کند استفاده شود. به خصوص در مناطق خشک مانند تهران واستان های مرکزی کشور و افرادی که دچار پوست خشک یا بیماران اگزمایی ارثی هستند استفاده از دستگاه های بُخور یا رطوبت ساز توصیه می شود .”از طرفی عوامل محیطی مانند دود سیگار قرار گرفتن در معرض باد، استفاده طولاتی مدت از رایانه و پلک زدن مداوم در چند ثانیه، باعث خشکی چشم می شود، و کودکان و سالمندان بیش از سایر افراد دچار خشکی چشم می شوند. دکترجمشید آذر نژاد استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است : “خشکی چشم شایع ترین بیماری چشمی است ، که سرما باعث تشدید آن می شود و استفاده از دستگاه بخور برای پیشگیری از ابتلا به خشکی چشم مفید است.”
دستگاه بخور و انواع آن
دستگاه های بُخور یا رطوبت ساز یکی از این راه های افزایش رطوبت هوا هستند که دو نوع بُخور گرم و سرد دارند.
دستگاه بخور گرم ،فواید ،معایب
از دستگاه های بخور گرم معمولا در هوای سرد استفاده می شود .همچنین احتمال رشد باکتری، قارچ و کپک در مخزن این نوع کم است .اگر تنها برای مرطوب شدن هوا از بخور استفاده می‌کنیم بهتر است از نوع گرم باشد، چون در تسکین گرفتگی بینی و عفونت‌های مجاری تنفسی و همچنین کاهش شدت و درد سرفه‌های خشک مفید است و در عین حال امکان افزودن مواد ضد عفونی کننده گیاهی(مثل اکالیپتوس) و خوشبو کننده در بسیاری از آن ها وجود دارد. البته معایبی هم دارند. مثلا مصرف انرژی برق در آن ها بالاست و احتمال سوختگی با بخار داغ یا با آب داخل مخزن آنها وجود دارد.
دستگاه بخور سرد ،فواید ،معایب
بخورهای سرد نسل جدید بخورهای گرم هستند و باعث میشوند ذرات آب و بخار بیشتری وارد مجرای تنفسی شود.دستگاه های بخور سرد به سه گروه رطوبت ساز پروانه ای، رطوبت ساز اولتراسونیک و رطوبت ساز تبخیری تقسیم می شوند.دستگاه های بخور سرد بوسیله روشهای پیشرفته اولتراسوند این قابلیت را دارند که بتوانند بر خلاف بخور های گرمایجاد ذرات بسیارریز کنند.در نوع رطوبت سازهای تبخیری در صورت افزایش رطوبت نسبی هوا، خروج بخار آب از دستگاه را کاهش یافته ودستگاه به طور خودکار عمل می کند. از بخور سرد معمولا در فصل تابستان استفاده می شود. دستگاه های بخور سرد کم صدا تر از نوع گرم هستند و مصرف انرژی برق در آن ها کمتر است و از آنجایی که بخار آنها سرد است ، خطر سوختگی (به‌ویژه برای خردسالان) ایجاد نمی‌کنند .اما معایبی نیز دارند، مثلا آب سرد محل مناسبی برای تکثیر قارچ ها و باکتری هاست و از آن جایی که در بخور سرد قطرات آب به هوا پراکنده می شوند، این مواد زیان آور به همراه آب در فضای اتاق منتشر می شوند . (البته رطوبت سازهای تبخیری از این قاعده مستثنا هستند) .از طرف دیگر در بخور سرد، مواد معدنی موجود در آب در هوا پراکنده می شوند ومواد معدنی موجود در آب به صورت گرد و غبار در محیط خانه پخش می شوند.
عوارض استفاده از دستگاه های بخور
افزایش رطوبت می‌تواند تنفس کودکان وبزرگسالانی را که مبتلا به آسم هستند را دچارمشکل کند.همچنین روشن بودن مداوم دستگاه بخور موجب رشد قارچ در آن و بروز آلرژی می شود . دکترکوشانفر متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص چگونگی استفاده صحیح از دستگاههای بخور معتقد است که ” برای یک فضای بسته ۱۰۰ متری روشن بودن دستگاه برای مدت یک الی ۲ ساعت در شب‌ها کافی است و استفاده بیش از حد از این دستگاه باعث می‌شود هوای اتاق بیش از اندازه لازم مرطوب شده و در نتیجه رشد و نمو مایت‌ها و قارچ‌ها و همچنین بروز آلرژی‌های حساسیتی را در پی خواهد داشت.” دکتر غلامحسین غفارپور،متخصص پوست و مو، مدیر گروه دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است :”ازآنجا که استفاده از دستگاههای بخور سرد و بخور گرم در خانواده‌ها رایج شده است، بای توجه داشت که بخاری که سرد باشد، لایه شاخی پوست را می‌شکند ولی مختصر دمای آن در حد ۱۴ تا ۲۰ درجه می‌تواند لطافت خاصی به پوست ببخشد.”
نکاتی در باره خرید دستگاه بخور
نگهداری دستگاه های بخور
نگهداری دستگاه های بخور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.دستگاهی که تمیز نباشد، می‌تواند مشکلاتی را برای سلامت شما ایجاد کند. مخازن و فیلتر کثیف این دستگاه‌ها می‌تواند مکانی مناسب برای رشد قارچ ها و باکتری‌ها باشد. این‌گونه دستگاههای آلوده، بخصوص برای افرادی که آسم و آلرژی دارند مشکل ساز خواهد شد.برای این‌که دستگاه را از هرگونه باکتری، قارچ و کپک حفظ کنید، بهتر است به دستورالعمل نگهداری آن دقت داشته باشید و بهتر است نکاتی زیر را در نظر بگیرید:
نکته پایانی
حفظ رطوبت محل زندگی به خصوص در فصول سرد سال، یکی از راه‌های حفظ سلامتی است و دستگاه های بخور تا حد زیادی به این مسئله کمک می کنند، اما نباید به طور دایمی استفاده شوند ونباید رطوبت هوای اتاق بیشتر از حد مجاز افزایش یابد. حتی به جای این دستگاه‌ها می توان بوسیله گذاشتن یک کتری آب روی شعله اجاق گاز، رطوبت خانه را تامین کرد.اگر شما هیچ زمینه آلرژیکی در خانواده به صورت ارثی ندارید، نیازی نیست هزینه خرید دستگاه بخور را به خودتان تحمیل کنید. در قدیم در فصل سرد خانم‌ها با قرار دادن یک کتری یا ظرف آب روی بخاری یا اجاق هوای خانه‌هایشان را از خشکی درمیآوردند و به آن لطافت می‌دادند. هم تنفس راحت بود و هم پوست مرطوب می‌ماند (البته بچه ها هم در خطر سوختگی قرارمی گرفتند) و امروزه دستگاههای بخور جای آن را گرفته است. استفاده از بخور مانعی ندارد اما به مصرف‌کنندگانی که تصور می‌کنند بخور معجزه می کند توصیه میکنم منتظر چنین معجزه ای نباشند.
